جمهوری اسلامی ایران در حوزه طراحی و ساخت لانچرهای پرتاب موشک دارای توانمندی‌های بسیاری است به طوری که اکنون قادر است انواع لانچر را برای انواع موشک‌های بالستیک، کروز، دوربرد، کوتاه برد و یا سامانه‌های پدافندی تولید کرده و به میزان وسیعی بسازد.

لانچر یا سکوی پرتاب به سامانه‌ای اطلاق می‌شود که موشک یا راکت روی آن قرار گرفته و پس از تنظیم سمت و ارتفاع حسب تصمیم و انجام نوعی تحریک عمل شلیک انجام می‌شود.

در این گزارش به انواع لانچرهای پرتاب موشک و توانایی‌های کشور در این حوزه اشاره می‌کنیم تا بهتر دریافته شود که بازوی توانمند پرتاب موشک کشور تا چه حد توانمند و قدرتمند است.

لانچر یا سکوی پرتاب که از عناصر اصلی تجهیزات زمینی سامانه موشکی هستند با توجه به ویژگی‌های ساختمانی و عملیاتی آن‌ها به گروه‌های مختلفی تقسیم بندی می‌شوند و جمهوری اسلامی ایران توانسته است بر پایه دانش بومی خود انواع این لانچر‌ها را که دارای فناوری بسیار بالایی هستند طراحی کرده و به تولید انبوه برساند.

سکوهای پرتاب قارعه و خاتم

سامانه سکوی پرتاب موشک‌های کروز با نام «خاتم ۵» با ماموریت دفاع از سواحل و آبراه‌ها و جزایر و نیز قطع خطوط مواصلاتی دشمن است.

 
ماموریت اصلی این سامانه، شلیک موشک‌هاییست که وظیفه انهدام شناورهای دشمن با تُناژ ۱۰هزار تُن را برعهده دارند.
این سامانه‌ها می‌توانند گستره‌ای به اندازه ۹هزار کیلومتر مربع را پوشش دهند.

موشک‌های با بُرد ۱۲۰ تا ۳۰۰ کیلومتر (احتمالا از مدل‌های نور، قادر و قدیر) از روی این لانچر‌ها شلیک می‌شوند.
سامانه پرتاب موشک «قارعه» نیز مشخصاتی نظیر خاتم دارد با این تفاوت که سامانه خاتم می‌تواند یک فروند موشک را شلیک کند اما از سامانه‌ قارعه، به صورت همزمان، ۳ موشک کروز قابل شلیک است و می‌تواند گستره‌ای به اندازه ۱۸هزار کیلومتر مربع را پوشش دهد.

تقسیم‌بندی لانچر‌ها از لحاظ زاویه پرتابی

لانچرهای عمود پرتابی

این لانچر‌ها دارای دو رینگ بالا و پایینی هستند که رینگ پایینی تکیه گاهی برای رینگ بالایی فراهم می‌کند و بین دو صفحه بلبرینگ‌هایی قرار دارد که امکان حرکت صفحه یا رینگ بالایی را برای انطباق کامل موشک در جهت خاص فراهم می‌آورد.

چهار جک نیز در این لانچر‌ها وجود دارد که از یک طرف به رینگ پایین و از طرف دیگر توسط کفشک‌هایی در زمین قرار می‌گیرند. کناره‌های صفحه بالایی دارای دندانه‌هایی است که به چرخ دیگری جهت حرکت افقی صفحه بالایی کمک می‌کند. همچنین این صفحات دارای سوراخ‌هایی هستند که جناقی موشک در آن‌ها قرار می‌گیرند و باعث تثبیت استقرار موشک می‌شوند.

بسیاری از موشک‌های بالستیک برد بلند عمود پرتاب مانند سجیل از این لانچر‌ها برای آغاز حرکت خود کمک می‌گیرند.

سفیر امید و لانچر پرتاب مستقر در ایستگاه

لانچرهای مایل پرتاب

موشک پس از استقرار روی این لانچر‌ها در محدوده زاویه و ارتفاع خاص (که معمولا کمتر از ۷۰ درجه است) پرتاب می‌شود. لانچرهای موشک‌های هاگ، هاریون، زلزال و نازعات از این نوع هستند.

نازعات و لانچر پرتاب

تقسیم‌بندی از لحاظ جابجایی (تحرک)

لانچرهای ثابت

این لانچر‌ها ثابت بوده و به طوری که از نام آن‌ها پیداست بعد از پرتاب قابل جابجایی نیست و برای پرتاب مجدد، موشک بایستی به آن محل انتقال یابد. قبل از انجام عملیات آماده سازی و پس از آن باید لانچر بازرسی شده و از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل شود.

لانچرهای متحرک

این سکو‌ها متحرک بوده و پس از پرتاب امکان جابجایی آن‌ها وجود دارد. سکوهای متحرک از لحاظ تاکتیکی دارای اهمیت هستند و این مزیت را دارند که محل پرتاب آن‌ها بعد از شلیک قابل شناسایی نباشندو با جابجایی محل پرتاب بتوان اهداف سطحی متفاوت و دورتری را پوشش داد. سکوهای پرتاب متحرک به دو نوع خودکششی (مدلی که سکو روی شاسی یک خودرو قرار می‌گیرد) و کششی (مدلی که با استفاده از کشنده‌های خودرویی جابجا می‌شود) تقسیم‌بندی می‌شود.

به طور کلی از مهم‌ترین مزایای لانچرهای متحرک که امروزه به عنوان پرتابگرهای بخشی از موشک‌های بالستیک دوربرد جمهوری اسلامی ایران نیز مطرح است، می‌توان به قابلیت بقای آن‌ها اشاره کرد.

 پرتاب شهاب۳ از روی لانچر متحرک

تقسیم‌بندی از نظر طول ریل موشک

لانچر با طول ریل صفر

موشک در این لانچر‌ها با مقرهای مخصوص قرار گرفتن موشک بر روی آن‌ها یکسان بوده و به اصطلاح ریل صفر گفته می‌شوند. موشک در این لانچر‌ها بلافاصله بعد از روش شدن به سرعت لازم رسیده و لانچر را ترک می‌کند. موشک‌های پدافند هوایی شاهین قابلیت شلیک از روی این لانچر‌ها را دارند.

موشک شاهین بر روی لانچر با طول ریل صفر سامانه پدافند هوایی

لانچر با طول ریل طویل

در این لانچر‌ها موشک بعد از روشن شدن زمان محدودی را روی سکو حرکت کرده و پس از تامین تراست لازم ریل را ترک می‌کند. در این لانچر‌ها ریل باعث هدفگیری و جهت‌گیری اولیه بر روی هدف می‌شود. به دلیل فوق و حرکت موشک یا راکت بر روی آن لازم است لانچر‌ها از صلبیت لازم برخوردار باشند. موشک‌های زلزال از روی چنین لانچرهایی پرتاب می‌شوند.

تقسیم‌بندی از نظر امتداد ریل و سکو

لانچر یک تکه یکنواخت

در این لانچر‌ها ریل هدایت لانچر یکنواخت بوده و موشک پس از روشن شدن پیشران مقداری بر روی آن به صورت سر خوردن حرکت کرده و ابتدا سر موشک و متعاقب آن قسمت عقب از سکو جدا می‌شوند. موشک فاتح از روی چنین سکویی پرتاب می‌شود.

 
موشک فاتح بر روی لانچر یک تکه یکنواخت

لانچر دوتکه غییریکنواخت

به دلیل جدایی غیر همزمان سر و ته موشک از روی ریل و ترک اولیه سر در حالیکه عقبه آن بر روی ریل قرار دارد سر موشک کمی به سمت پایین متمایل می‌شود که اصطلاحا افت سر موشک نامیده می‌شود. به منظور جلوگیری از چنین رویدادی بعضی از لانچر‌ها به صورت دوتکه و غیریکنواخت ساخته می‌شوند و این کار باعث می‌شود بخش‌های جلو و عقب موشک بعد از حرکت بر روی ریل همزمان جدا شود و افت زاویه پرتاب به حداقل برسد. موشک‌های فراگ از روی لانچرهای دوتکه غیریکنواخت پرتاب می‌شوند.

لانچر تک سویی یا منوریل

در اینگونه لانچر‌ها تنها یک موشک بر روی لانچر قرار می‌گیرد و در نتیجه عمیات پرتاب به صورت منفرد انجام می‌شود.

لانچر چند ریلی یا مجتمع

در این لانچر‌ها چند موشک به صورت همزمان و مجتمع در روی سکو قرار گرفته و در ‌‌نهایت پرتاب‌ها به صورت همزمان و یا پرتاب متوالی با زمان کمتر امکان‌پذیر است که در ‌‌نهایت حجم بالای آتش فراهم می‌شود. سامانه هاگ می‌واند بدین صورت پرتاب شود.

مجموعه موشک‌های زلزال بر روی لانچرهای مجتمع

تقسیم‌بندی از نظر شکل ریل

لانچر لوله‌ای

مقر و محل قرار گرفتن و پرتاب موشک‌ها در این سکو‌ها به صورت لوله‌ای و استوانه‌ای بوده و این باعث می‌شود موشک درون محفظه حفاظت شده قرا بگیرند که در افزایش طول عمر ان موثر است. موشک‌های دریاپایه و پدافند منطقه‌ای دوربرد بیشتر از این لانچر‌ها استفاده می‌کنند. سامانه‌های موشکی پدافندی باور ایران و اس۳۰۰ روسیه بدین صورت موشک‌های خود را پرتاب می‌کنند.

سامانه باور با لانچر لوله‌ای

لانچر با سکوی پرتاب مسطح

ریل این سکو‌ها مسطح بوده و عموما مجهز به کمربندهایی هستند که موشک را بر روی سکو محافظت می‌کند و امکان حرکت مجدد لانچر همراه با موشک را فراهم می‌آورند. پس از اعمال زوایای جهت و برد و قبل از پرتاب این کمربند‌ها باید باز شوند. نمونه بارز این نوع طراحی لانچرهای موشک زلزال است.